Hét kennisplatform voor slimme & duurzame installatietechniek
Hoe oogt de dagelijkse praktijk in de verwarmingssector in een tijdperk van verregaande elektrificatie, met een elektriciteitsnet dat steeds vaker tegen zijn limieten botst? Installatie & Bouw bracht vijf doorgewinterde experts ter zake samen om zich in een rondetafelgesprek over die vraag te buigen. De deskundigen lieten in het gesprek, dat opgebouwd was aan de hand van vier stellingen, ook hun licht schijnen over verschillende gerelateerde kwesties, zoals de vragen of hybride verwarming als tussenoplossing een zegen of net een excuus voor uitstelgedrag is, de afgiftekant niet meer aandacht verdient in het debat en hoever de verwarmingssector in Vlaanderen vandaag staat op het vlak van digitalisatie en data-integratie. Zet u schrap voor een boeiend en leerrijk gesprek. Eén kanttekening vooraf: het rondetafelgesprek dateert van vóór het Belgische begrotingsakkoord – waarin sprake is van een daling van de elektriciteitsprijs in de komende jaren.
Deelnemers:
– Vincent Vancaeyzeele, teammanager technologie & innovatie bij Techlink
– Patrick O, public affairs officer bij Climafed (hij nam digitaal deel)
– Tim Heymans, accountmanager Oost- en West-Vlaanderen bij Buderus
– Hilde Vandenberghe, categorymanager voor hernieuwbare energie en HVAC bij Cebeo
– John Van Beveren, productspecialist bij Weishaupt
Moderator:
– Wouter Polspoel (contentbureau Palindroom), hoofdredacteur Installatie & Bouw België
Patrick O: “Ik ben het daar niet helemaal mee eens. Het is wel de meest logische manier van verwarmen in het kader van het behalen van de klimaatdoelstellingen, maar wanneer we spreken over onvermijdelijk, dan gaan we andere technieken uitsluiten. Groene brandstoffen hebben ook enige tijd hun waarde bewezen. Ze zijn echter niet doorgebroken door, vooral, de prijsdaling van de elektriciteit.”
Hilde Vandenberghe: “Ik onderschrijf de stelling, want we moeten minder CO2 uitstoten en dan is elektrificeren de juiste weg. Ik wil daar wel aan toevoegen: de eindklant heeft vandaag geen boodschap aan die ecologische motivatie. Of duurzaamheid komt voor hem toch niet op de eerste plaats. Voor hem staat comfort en de prijs die hij betaalt voorop om voor deze of gene verwarmingsoplossing te kiezen.”
Patrick O: “We moeten wel benadrukken dat Wallonië niet op dezelfde golflengte zit als het gaat over elektrificatie. De ambitie van Vlaanderen ligt hoger.”
Tim Heymans: “In Wallonië is stookolie inderdaad nog aan de orde van de dag. En het elektriciteitsnet is daar ook niet wat het hier in Vlaanderen is.”
Vincent Vancaeyzeele: “Dat de elektrificatie van verwarming onvermijdelijk is kan ik volgen, maar ik maak wel graag enkele kanttekeningen bij het huidige beleid daarrond. Ten eerste: nieuwbouw is dermate thermisch performant dat de warmtepomp daar de evidente keuze is, maar in de renovatiemarkt is de vraag, zowel in Vlaanderen, Brussel als Wallonië, of de warmtepomp daar efficiënt kan worden ingezet, omdat die thermisch performante isolatie daar minder vanzelfsprekend is. Als een warmtepomp haar rendement niet haalt, is de factuur onbetaalbaar. Daarnaast merk ik ook dat overheden, zowel nationaal als Europees, vandaag meer aandacht schenken aan defensie dan aan de energietransitie. Met het huidige beleid is nieuwbouw noodzakelijk voor de elektrificatie van verwarming schuif ik daarom 2100 naar voren als het jaar de volledige elektrificatie in de verwarmingssector heeft plaatsgevonden – omdat er dan voldoende nieuwbouw is gerealiseerd.”
Elektrificatie van verwarming wordt vaak automatisch geassocieerd met de warmtepomp, maar zijn er nog alternatieven? Ik denk aan elektrische weerstandsverwarming, infraroodpanelen, elektrische ketels …
John Van Beveren: “Elke elektrische verwarmingsinstallatie die minimaal hetzelfde rendement geeft dan een warmtepomp zou een alternatief kunnen zijn. Maar zijn die er? Ik denk dat die vraag snel beantwoord is (lacht).”
Tim Heymans: “Er is vandaag een markt voor elektrische ketels of doorstromers. Maar efficiënt zijn die oplossingen niet. Zeker niet in België, waar de elektriciteitsprijs daarvoor te hoog ligt.”
Hilde Vandenberghe: “Wij zien als elektrogroothandel wel dat er nog steeds veel vraag is naar infraroodpanelen, elektrische weerstandsverwarming en inertieradiatoren. Maar zo’n oplossingen zijn een-op-een: voor elke kWh stroom die je erin steekt komt er ook één kWh warmte uit. Bij warmtepompen kan je met één kWh elektriciteit soms wel 4 kWh warmte behalen. Daarom worden die elektrische alternatieven voor een warmtepomp vandaag altijd gecombineerd met zonnepanelen of andere technieken om zelf stroom op te wekken.”
Patrick O: In badkamers, die klassiek twee verbruikspieken kennen, hebben die alternatieven vandaag zeker nog hun nut. Ik wil ook nog graag zonthermie noemen, die techniek heeft voor het opwarmen van sanitair warm water vandaag ook zeker nog haar bestaansrecht.”
Vincent Vancaeyzeele: “Volgens mij zal zonthermie het op termijn – binnen drie tot vijf jaar – wel moeten afleggen tegen de combinatie van zonnepanelen en een batterij – die laatste worden in sneltempo goedkoper.”
Waar is de warmtepomp vandaag de beste oplossing en waar (nog) niet?
Vincent Vancaeyzeele: “De warmtepomp is de evidentie zelve in nieuwe gebouwen die werken met lagetemperatuurverwarming of LTV. In de renovatiemarkt geloof ik ook in de warmtepomp, maar dan wel bij grondige renovaties, waar toch minstens dubbelglas, spouwmuurisolatie en aangepaste radiatoren geplaatst worden. Zo niet zal de warmtepomp moeilijk renderen, met een lager comfort en hoge elektriciteitsfactuur als gevolg.”
John Van Beveren: “Klopt. Warmtepompen zijn naar mijn mening geen optie in gebouwen waar de isolatie beter kan. Daar moet extra geïsoleerd worden. Als eerste stap, want bij-isoleren na de installatie van een warmtepomp brengt inefficiëntie van de gehele warmtepompinstallatie met zich.”
Tim Heymans: “Zo komen we bij een probleem waar we vandaag vaak tegenaan lopen: mensen hun ketel gaat kapot, maar een warmtepomp is geen optie omdat de woning eigenlijk eerst extra geïsoleerd zou moeten worden maar daar geen geld voor is. En dan plaatsen ze toch maar gewoon een nieuwe ketel. En zelfs wanneer de woning wel voldoende geïsoleerd is, opteren veel mensen nog steeds voor een ketel in plaats van voor een warmtepomp, omwille van de hogere initiële investering.”
Is hybride verwarming als tussenoplossing een zegen of een gevaar voor uitstelgedrag?
Tim Heymans: “Dat kan een zegen zijn in grote gebouwen die goed geïsoleerd zijn maar toch nog altijd een groot warmteverlies hebben. Ik moet wel zeggen dat de markt van hybride verwarmingsinstallaties bij ons klein is.”
John Van Beveren: “Dat is bij ons ook zo. En die weinige hybride installaties zijn ook altijd maatwerk.”
Tim Heymans: “Ook voor mensen die een ketel hebben en zonnepanelen en met een overschot aan zelfopgewekte stroom zitten omdat ze niet langer kunnen genieten van de terugdraaiende teller, kan een extra warmtepomp een goede oplossing zijn om iets met die extra stroom te doen.”
Welke rol zien jullie voor alternatieve brandstoffen zoals groen gas of waterstof?
Patrick O: “Geen. De maximale injectie voor groen gas in Vlaanderen is volgens Fluvius ongeveer 10% en dat is gewoon te weinig om er op grote schaal mee te verwarmen. En van waterstof ben ik absoluut geen believer, tenzij in de zware chemie.”
Tim Heymans: “Waterstof op een groene manier produceren is vandaag de dag ook nog niet mogelijk. En de infrastructuur is er ook niet. Er wordt wel eens geopperd dat gewoon het aardgasnet kan worden gebruikt, maar dat zie ik niet snel gebeuren.”
Patrick O: “Daar gaan we naartoe, ja. Er is Europese wetgeving die het gebruik van LTV sterk stimuleert. Logisch, want LTV maximaliseert het rendement van een warmtepomp. Overigens vermeld ik hier graag de 55 °-test. Die houdt in om in hartje winter de temperatuur van de ketel op 55 °C in te stellen en dan te zien of de warmtevraag gedekt wordt. Als dat zo is, dan is de woning warmtepompklaar.”
Vincent Vancaeyzeele: “Die test moet om helemaal juist te zijn wel uitgevoerd worden bij -7 °C buiten.”
LTV wordt dus wel degelijk de norm in zowel nieuwbouw als renovatie. Ondervinden installateurs en ontwerpers in die context vandaag nog knelpunten?
John Van Beveren: “In stedelijke gebieden, waar de woningen dichter op elkaar staan, zijn de geluidsemissienormen wel iets om daarbij in de gaten te houden. Net als het feit of er voldoende plaats is voor de verwarmingsinstallatie, want de woningen worden steeds kleiner.”
Tim Heymans: “Helemaal waar.”
Hilde Vandenberghe: “Het kleiner bouwen staat inderdaad haaks op de elektrificatie, die net om grotere technische ruimtes vraagt.”
Vincent Vancaeyzeele: “In de particuliere markt is het de installateur zelf en geen studiebureau die de warmteverliesberekeningen moet doen, een hydraulisch schema moet maken en de grootte van de leidingen berekenen en dat is niet zo evident, zeker niet voor kleinere installatiebedrijven. De klant moet ook betalen voor dat studiewerk en is niet altijd geneigd dat te doen – hij neemt dan wel genoegen met een hogere exploitatietemperatuur.”
Hoe voorkom je bij LTV comfortklachten als traag opwarmen of een te koud gebouw door een onderschatte warmtebehoefte?
Hilde Vandenberghe: “Eigenlijk moet LTV altijd aanstaan. En als aan die voorwaarde voldaan is, zijn die comfortklachten er logischerwijs niet. Enkel bij het opstarten van de LTV aan het begin van het stookseizoen kan de gebruiker die klachten een paar dagen ervaren – de LTV tijdig opstarten is dus de boodschap.”
Is LTV ook toepasbaar in gebouwen die minder goed geïsoleerd zijn?
Tim Heymans: “Zeker. Een goeie dimensionering is alles. Als de warmteverliezen goed berekend zijn, dan ken je in theorie altijd LTV toepassen. Mogelijks heb je dan wel ventiloconvectoren nodig, die een groter vermogen hebben dan vloerverwarming. De reden waarom een warmtepomp, en dus LTV, niet altijd de beste optie is bij renovatieprojecten, is omdat LTV laag warmteverlies vraagt én voldoende afgiftecapaciteit en bij renovaties staat een van beide vaak onvoldoende op punt.”
Moet de afgiftekant – vloerverwarming, convectoren, radiatoren – niet meer aandacht krijgen in het debat?
John Van Beveren: “Zeker. En ik zie alle gesprekspartners hier rond de tafel ook knikken (lacht). En belangrijk: de afgiftekant begint daar waar de warmtepomp gekoppeld is aan de installatie binnen.”
Vincent Vancaeyzeele: “Ik stel vast dat beleidsmakers zich sterk focussen op de warmtegenerator, en te weinig op de afgiftekant: ‘Plaats een warmtepomp en dan zit je goed’, lijkt het credo. Neen, élke component van een verwarmingsinstallatie is belangrijk, alsook een goeie dimensionering en regeling.”
Patrick O: “55% van de benodigde energie in een woning is om de warmtebehoefte te dekken en 15% om het sanitair water op te warmen. Door de elektrificatie maken die verbruiken deel uit van de elektriciteitsfactuur. In die zin evolueert verwarming zeker naar een actief onderdeel van het energiesysteem. En in die context worden dynamische en capaciteitstarieven alleen maar belangrijker.”
Hoe kan een verwarmingsinstallatie functioneren als thermische batterij?
Patrick O: “Door de warmte op te slaan in de vorm van warm water. Ik zou daar echter niet in overdrijven. We stellen vast dat boilers en buffervaten toch wel stevige warmteverliezen hebben. Na een dag is zo’n boiler of buffervat al 10 tot 15 °C afgekoeld.”
Tim Heymans: “De installatie kan de warmte ook opslaan in massa die traag afkoelt, bijvoorbeeld in dikke betonnen muren of in vloeren met veel chape – dat is ook voor een deel het doel van vloerverwarming.”
Wat betekent netcongestie concreet voor verwarmingsoplossingen?
Vincent Vancaeyzeele: “Techlink is een nationale federatie en wij kunnen Vlaanderen, Brussel en Wallonië dus goed vergelijken op dat vlak. Bij Fluvius, in Vlaanderen dus, is veel geïnvesteerd om die netcongestie, die zeker beïnvloed wordt door de elektrificatie van verwarming, maar ook door de shift naar elektrisch rijden, in de perken te houden. Zo heeft die netbeheerder de standaard aansluitcapaciteit nog niet zo lang geleden bijna verdubbeld. In Brussel en Wallonië moeten respectievelijke Sibelga en ORES op dat vlak nog een inhaalbeweging maken.”
Tim Heymans: “Nu, in Vlaanderen is ook nog veel ruimte voor verbetering, hé. Sommige regio’s hebben we nog een 2x110V-net, wat vaak problemen geeft met airco’s en gasketels, of een 3x230V-net, wat de plaatsing van een warmtepomp soms moeilijker maakt.”
Welke kansen liggen er in slimme sturing, dynamische tarieven en koppeling met zonnepanelen en batterijen?
Vincent Vancaeyzeele: “Die vraag is hier al gedeeltelijk beantwoord. Wat ik nog extra zou willen meegeven: Nederlands onderzoek heeft aangetoond dat mensen een halfjaar gemotiveerd blijven om hun energieplaatje te optimaliseren met de genoemde zaken, maar nadien de interesse verliezen. Daarom is automatisering, waarbij de prijzen dagelijks automatisch ingelezen worden en een zogeheten energiemanagementsysteem in functie daarvan de verschillende elektrische installaties activeert op de meest rendabele momenten, uitermate belangrijk.”
Patrick O: “De uitrol van digitale teller heeft het gebruik van dergelijke energiemanagementsystemen de laatste jaren doen toenemen – en dat is alleen maar positief.”
Hilde Vandenberghe: “Ik moet wel zeggen: energiemanagementsystemen die én elektrische verwarming én een laadpaal én een thuisbatterij aansturen, die zijn vandaag zeker nog niet mainstream.”
Patrick O: “Neen, maar enkele jaren geleden was er van energiemanagementsystemen nog geen sprake, dus het gaat echt wel snel.”
Hoe ver staat de verwarmingssector in Vlaanderen qua digitalisering en data-integratie?
John Van Beveren: “Van beide zaken is zeker al sprake in de verwarmingssector. Digitalisering kwam net al aan bod. Wanneer we over data-integratie spreken, dan zouden we het kunnen hebben over integratie van weersvoorspellingen. Grotere verwarmingsinstallaties kunnen al rekening houden met die voorspellingen, maar voor verwarmingsinstallaties in de particuliere markt is het vandaag optioneel, als het al kan.”
Tim Heymans: “De toegenomen graad van digitalisering en data-integratie vergen wel een nauwere samenwerking tussen chauffagist en elektricien.”
Patrick O: “Dat is zeker zo. Een deel van de bevolking kan de elektrificatie van zijn verwarming makkelijk financieren, maar voor een groter deel is dat minder evident.”
Hoe maak je de elektrificatie van verwarming haalbaar voor gezinnen en bedrijven die vandaag al financieel onder druk staan?
Patrick O: “Als je aan de energieprijs begint te morrelen, dan krijg je de gele hesjes zoals in Frankrijk of extreemrechts stemgedrag zoals in Duitsland, omdat burgers energie als basisrecht zien. Dat ligt dus heel delicaat. Zelfs met een lagere prijs is niet iedereen blij, want uiteindelijk zal altijd iémand moeten opdraaien voor die lagere prijs, vaak via belastingen.”
Hilde Vandenberghe: “Maar toch zal de elektriciteitsprijs naar beneden moeten willen we de elektrificatie haalbaar maken voor iedereen. Want in ons land ligt de elektriciteitsprijs zo’n vier tot zelfs vijf keer hoger dan de gasprijs. In de ons omringende landen is dat dat ‘maar’ twee keer. Dat zou hier ook zo moeten zijn.”
Vincent Vancaeyzeele: “Wij zijn bij Techlink iéts gematigder en stellen een ratio van 2,5 voorop – met een elektriciteitsprijs die 2,5 keer hoger ligt dan de gasprijs dus – om de energietransitie te kunnen realiseren. En zelfs bij een ratio van 3,5 zal de shift naar elektriciteit ook al een heel inclusief karakter hebben. Maar op heden liggen de elektriciteits- en gasprijs inderdaad veel te ver uit elkaar.”
Tim Heymans: “De elektriciteitsprijzen gaan niet blijven wat ze vandaag zijn. Het kan niet anders of die gaan dalen.”
Vincent Vancaeyzeele: “De prijs om aan te sluiten op het gasnet – wat sinds 1 januari 2025 overigens alleen bestaande gebouwen nog kunnen doen, geen nieuwe gebouwen – is in Vlaanderen begin dit jaar wel fundamenteel verhoogd en er is ook een btw-verhoging op ketels van 6 naar 21% geweest. De kost van fossiel verwarmen wordt dus wel verhoogd in Vlaanderen. Nu, zekerheid dat die extra opbrengsten volledig gebruikt zullen worden om de elektriciteitsprijs te verlagen, hebben we niet. Daar mag de Vlaamse overheid wat mij betreft wat duidelijker over zijn.”
Hoe zorg je ervoor dat installateurs en ontwerpers voldoende expertise opbouwen om nieuwe technieken correct te implementeren?
Tim Heymans: “Goeie ondersteuning bieden als fabrikant: voorafgaand aan het project, met productopleidingen, en bij de uitvoering van de werken en de inregeling van de installatie.”
Hilde Vandenberghe: “Ook wij als groothandel kunnen installateurs en ontwerpers de nodige begeleiding bieden om nieuwe technieken correct te implementeren. Uitleg over nieuwe technieken moet in de eerste plaats zelfs merkonafhankelijk zijn. Je moet eerst het principe achter die nieuwe techniek uitleggen.”
Vincent Vancaeyzeele: “Ook door ervoor te zorgen dat leerlingen in de STEM-richtingen in het middelbaar les krijgen over en met de verwarmingsinstallaties die morgen de norm zullen zijn. En door ervoor te zorgen dat die die leerlingen hun opleiding afmaken, iets wat vandaag echt een probleem vormt. Zelf geven wij met Techlink ook opleidingen voor installateurs en leerkrachten in STEM-richtingen. En wij vragen ook aan alle onderwijskoepels om op de raad van bestuur te publiceren hoeveel leerkrachten in de stemrichtingen een opleiding gevolgd hebben bij een fabrikant, distributeur of een federatie en hoeveel leerkrachten dat in de afgelopen jaren niet gedaan hebben, om zo leerkrachten te motiveren zich bij te scholen.”
Tim Heymans: “Daar ligt voor mij de grootste uitdaging: ervoor zorgen dat leerlingen die instappen in een STEM-richting die ook afmaken en als ze dat gedaan hebben, dat ze ook in het vak stappen. Ik weet uit ervaring dat het op beide vlakken echt schort.”
Een laatste vraag bij wijze van uitsmijter: stel, we zijn tien jaar verder. Welke verwarmingsoplossing staat volgens jullie in de meeste Vlaamse woningen?
John Van Beveren: “Vandaag wordt er nog veel meer fossiel verwarmd dan elektrisch. Laat ons hopen dat de balans binnen tien jaar overhelt richting dat laatste.”
Vincent Vancaeyzeele: “Ik ben een stukje pessimistischer, of realistischer. Tien jaar is eigenlijk niet zo lang. Ik denk dat we in 2035 nog vaak fossiel zullen verwarmen.”
Tim Heymans: “Daar sluit ik mij bij aan. De transitie zal meer tijd vergen.”
Hilde Vandenberghe: “Zo denk ik er ook over.”
Patrick O: “In zowat alle nieuwbouwwoningen staat binnen tien jaar een warmtepomp, waarschijnlijk in combinatie met zonnepanelen en een thuisbatterij. In de renovatiemarkt zal de elektrificatie langzamer gaan, omdat er daarvoor vandaag te weinig impulsen zijn. Fit for 90, de volgende grote stap in het Europese klimaatbeleid, heeft als doel dat we tegen 2040, vijftig jaar van hier, niet meer kiezen voor fossiele oplossingen. Tot dan gaan heel wat mensen volgens mij nog snel renoveren met, jawel, een fossiele oplossing. Ik duid daarom 2040 aan als kantelmoment, en niet 2035.”
Bedankt voor jullie waardevolle inzichten!
