Koeltechniek: essentieel voor voedselveiligheid en comfort

Koeltechniek speelt een cruciale rol in de HVAC-sector, waar ze bijdraagt aan de efficiënte werking van technische installaties en het creëren van een comfortabel binnenklimaat. Maar wat houdt koeltechniek nu precies in? Welke toepassingen kennen we? En waar liggen de uitdagingen en kansen voor HVAC-installateurs? Een overzicht.

Koeltechniek dient één doel: warmte onttrekken aan een ruimte, product of proces om een specifieke temperatuur te behouden. Er bestaan verschillende koel­technieken, zoals absorptiekoeling, adsorptiekoeling, thermo-elek­trische koeling, verdampingskoeling en magnetische koeling, maar de meest bekende en gebruikte koeltechniek is zonder twijfel mechanische compressie­koeling (wanneer we spreken over koelinstallaties in de rest van het artikel dan bedoelen we installatie voor dergelijke mechanische compressie­koeling, red.). 

Daarvoor is koelmiddel nodig en een gesloten circuit met daarin een compressor, condensator, expansieventiel en verdamper.

Een stapsgewijs zogenaamd thermodynamisch proces zorgt er, simpel uitgelegd, voor dat het koelmiddel in de vorm van gas vloeibaar wordt en daarna sterk afkoelt. Het gekoelde koelmiddel absorbeert vervolgens warmte uit de ruimte of installatie en voert die, weer in de vorm van gas, af.

Mechanische compressiekoeling kent toepassingen in verschillende domeinen: de medische wereld, de sector van voedselbewaring, de (chemische) industrie, maar ook in de HVAC-sector. Zo maken HVAC-systemen als warmtepompen, airco’s en ventilatietoestellen intensief gebruik van koeltechniek om de temperatuur in binnenruimtes comfortabel te houden. 

Evolutie

De wereld van de mechanische compressiekoeling staat niet stil. Zoals geldt voor heel wat technologieën, maken enerzijds technische optimalisaties en innovaties en anderzijds specifieke regelgeving de techniek efficiënter, duurzamer en gebruiksvriendelijker. 

Zo is de regelgeving rond koelmiddelen de laatste jaren flink aangescherpt, met als doel de uitstoot van schadelijke stoffen te beperken. Stoffen zoals CFK’s en HFK’s worden vervangen door natuurlijke alternatieven zoals CO2, ammoniak en propaan. Die nieuwe koelmiddelen zijn minder belastend voor het milieu, maar het gebruik ervan vraagt wel om aanpassingen in ontwerp en installatie.

Dankzij sensoren en slimme technologieën wordt het daarnaast steeds eenvoudiger om koelinstallaties te monitoren en te optimaliseren, met een lager energieverbruik tot gevolg. Storingen kunnen zo ook vroegtijdig worden gedetecteerd, waardoor downtime wordt geminimaliseerd. Ook nieuwe compressoren en beter geïsoleerde onderdelen maken mechanische compressiekoelinstallaties zuiniger dan ooit.

Mechanische compressiekoeling heeft inmiddels ook geleid tot de ont­wikkeling van een andere technologie, die van de warmteterugwinning. Die technologie recupereert de warmte die koelinstallaties als logisch bijproduct genereren, waarna die warmte kan worden gebruikt voor bijvoorbeeld het verwarmen van tapwater of ruimtes. Dat maakt koelinstallaties natuurlijk dubbel zo efficiënt en verlaagt de energiekosten.

Uitdagingen

Hoewel de techniek van mechanische compressie vandaag gemeengoed is in de HVAC-sector, zijn er voor HVAC-installateurs toch nog uitdagingen aan verbonden. Zo vereist werken met de genoemde nieuwe, natuurlijke koelmiddelen specifieke expertise. Die stoffen zijn immers vaak onder hoge druk actief, wat extra veiligheids­maatregelen vereist. Bovendien vormen ook de stijgende energie­prijzen een uitdaging voor HVAC-installateurs. Koel­installaties behoren tot de grootste energie­verbruikers in commerciële gebouwen, waardoor de druk om energiezuinige oplossingen te implementeren groot is. 

De toekomst van koeltechniek

De verwachting is dat koelinstallaties onder druk van de internationale klimaatdoelstellingen de komende jaren nóg groener zullen worden. Tegelijkertijd zullen de mogelijkheden groeien om zonne-energie en batterijen te integreren in de installaties, wat ertoe zal leiden dat zij finaal energieneutraal zijn. 

Ook de rol van data zal onvermijdelijk verder toenemen. Vrijwel zeker zullen slimme algoritmes koelsystemen uiteindelijk volledig autonoom kunnen beheren, waardoor energieverlies wordt geminimaliseerd. Dat zal HVAC-installateurs niet overbodig maken, maar hun focus zal wel moeten schuiven van fysieke installatie naar digitale optimalisatie en service.

Concluderend kunnen we stellen dat mechanische compressiekoeling een essentieel onderdeel vormt in HVAC-installaties in zowel commercieel als residentieel gebruik en de technologie in de toekomst net als die HVAC-installaties alleen maar groener zal worden. Het zal voor HVAC-installateurs uiteraard essentieel zijn om bij te blijven met alle innovaties op dat vlak. 

Koeltechnische handelingen: een vak apart

De Europese F-gassenverordening bepaalt dat niet zomaar elke HVAC-installateur koeltechnische handelingen – alle technische werkzaamheden aan koelinstallaties waarin koelmiddelen worden gebruikt, van installatie, over onderhoud en reparatie tot het verwijderen van de installatie – mag verrichten. Alleen gecertificeerde bedrijven en personen mogen dat doen. De reden daarvoor schuilt in de veiligheidsrisico’s en de milieueffecten van sommige koelmiddelen. De eisen hiervoor verschillen per regio. In Vlaanderen is het zo dat de HVAC-installateur een Vlaamse erkenning als koeltechnicus moet hebben. Dat houdt in dat hij een Europees certificaat van bekwaamheid in de koeltechniek bezit én zich daarmee heeft aangemeld bij de Vlaamse overheid. Wie in Vlaanderen koeltechnische handelingen verricht zonder die erkenning, is in overtreding en kan beboet worden. Een bedrijf dat in Vlaanderen minstens één erkende koeltechnieker in dienst heeft, kan automatisch erkend worden als koeltechnisch bedrijf, maar een erkende keuringsinstelling moet eerst wel controleren of aan die voorwaarde is voldaan. Is dat zo, dan zal het een Europees certificaat van bekwaamheid in de koeltechniek uitreiken aan het bedrijf.